Kahramanmaraş, kısa süren bir işgal yaşamasına rağmen, Milli Mücadele Dönemi'nin en yoğun çatışmalarına ve acılı olaylarına tanık olan kentlerden biridir. Fransız işgaline karşı toplu direnişin en canlı örneklerinden birini veren Kahramanmaraşlılar, kendi kentlerinin savunulmasında olduğu kadar, komşu Antep’teki işgalin kırılmasında da çok etkin rol oynadılar. İlin Maraş olan adının başına “Kahraman” sözcüğünün eklenmesi de bundan kaynaklanmaktadır.

Kahramanmaraş ya da o dönemdeki adıyla Maraş, Mondros Mütarekesi günlerinde bağımsız bir sancaktı. Sancağın, Maraş Merkez Kaza dışında, dört kazası daha vardı: Elbistan- Göksun- Pazarcık- Zeytun du.

Maraş Akdeniz'in o dönemdeki en önemli dışsatım limanı İskenderun'un art bölgesinde olduğu için, oldukça canlı bir ticaret kentiydi. Küçük el sanatları, özellikle bakırcılık ve tahta işlemeciliği oldukça gelişmişti, ama sanayi dalında büyük çaplı üretim yapılmıyordu. Bölge ekonomisi çeşitli tahıl üretimine dayanıyordu. Tahılın yanı sıra, kuzeye düşen topraklarda (Elbistan-Göksun)nohut ve fasulye gibi baklagiller, güneyde Maraş ve Pazarcık ovalarında da çeltik üretiliyor ve bağcılık yapılıyordu. Pazarcık Ovası'nda yeni yeni gelişmeye başlayan bir başka üründe “kapalı koza” adı verilen ve daha çok yerel gereksinimi karşılamaya yönelik pamuktu.

Maraş'ın, bir bölüm toprakları, Fransızların Kilikya adını verdikleri bölgede yer alıyordu. Adana'nın kuzeydoğusuna düşen bu topraklar daha 1912'de Fransa ile İngiltere arasında paylaşım konusu olmuştu.

1912 Balkan Savaşı'nın Osmanlı devleti'ni yıkımın eşiğine getirdiğini gören İngiltere ve Fransa, bu topraklardaki nüfuz alanlarını belirleyen bir antlaşma yaptılar. Bu antlaşmaya göre, Kilikya ile Suriye Fransa'ya bırakılıyordu. Ancak, daha sonra İngiltere'nin Ortadoğu'ya ilişkin politikasında önemli bir değişiklik oldu. İngiliz Hükümeti, Arap Yarımadası'nı denetim altına alarak Hindistan yolunun güvenliğini sağlamak için, 1915'te, Mekke Şerifi Hüseyin'le bir antlaşma yaptı. Buna göre, Mekke Şerifi'nin Osmanlı Devleti'ne karşı düzenleyeceği ayaklanmaya İngiltere destek olacak, Filistin ve Irak dışındaki bütün Arap Yarımadası topraklarında ayrı bir Arap devletinin kurulmasına çalışacaktı. Fransızlar, önceki antlaşmayı yürürlükten kaldıran bu yeni gizli antlaşmayı ancak 1916'da öğrendiler ve İngiltere'nin bu konuya ilişkin bilgi vermesini istediler. Aynı yıl içinde birçok görüşmeden sonra iki devlet arasında yapılan Sykes-Picot (Saykıs-Piko) Antlaşması (9–16 Mayıs1916)'na göre, paylaşılacak alanlar yeniden belirlendi. Irak ile Filistin İngiltere'ye; Suriye, Kilikya, Antep, Maraş ve Urfa Fransa'ya verilecek, ayrıca, Fransızlar, Musul ve çevresinde de nezaret edeceklerdi. Böylece daha Mondros Mütarekesi, imzalanmadan çok önce, Osmanlı topraklarının önemli bir bölümü İtilaf Devletleri'nce paylaşılmış oluyordu. Türkleri, dünya coğrafyasından silmek için yapılan en önemli antlaşmadan biri olan Syke- Picot Antlaşmasını görelim; 9 -16 Mayıs tarihinde yapılan bu antlaşmada ki temel amaç, Birinci Dünya Savaşı sırasında, İngiltere ve Fransa arasında yapılan ve Osmanlı devleti’nin Orta Doğu topraklarının paylaşılmasını öngören gizli bir antlaşmadır.

İngiltere, savaş sonunda Rusya’nın Boğazlara egemen olup daha da güçlenmesi ihtimaline karşı, Hindistan yolunu güvence altına almak için Arap dünyasından bir mevzi kurmayı amaçlıyordu. Bu nedenle Ekim 1915’te Mekke Şerifi Hüseyin bin Ali, ile bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre Şerif Hüseyin’in Osmanlı İmparatorluğu’na karşı girişeceği ayaklanma desteklenecek ve Filistin ile Irak dışında kalan topraklarda İngiltere denetiminde bir Arap devleti kurulacaktı. Ancak bu anlaşma, daha önce Fransa’ya bırakılmasına karar verilen Suriye ve Güneydoğu Anadolu topraklarının bir bölümünü de kapsıyordu. Anlaşmayı öğrenen Fransızlar İngiltere’ye baskı yaparak yeni paylaşım planı istediler. Bunun üzerine İngiliz görüşmeci Albay Sir Mark Sykes ile Fransız görüşmeci Beyrut Başkonsolosu Georges Picot, 9 Mayıs 1916 tarihinde gizlice bir araya gelerek bu tarihi antlaşmayı imzaladılar. Bu yüzden bu anlaşma iki görüşmecinin adını taşımaktadır. İtalya’yı dışta bırakan, ancak Rusya’nın onayı ile yapılan bu antlaşmaya göre;

(Not:1917’de Rusya’da meydana gelen Bolşevik devriminden sonra, Rusya antlaşmadan vazgeçmiş ve Devlet Başkanı Lenin gizli olan bu antlaşmayı dünya kamuoyuna açıklamıştır.)

Mondros Mütarekesi imzalanınca, İtilaf Devletleri, daha önce paylaştıkları alanları ele geçirmek için harekete geçtiler. Ancak, büyük devletlerarasında 1915'ten beri var olan anlaşmazlık burada su yüzüne çıktı: İngiltere, Mütakere'nin imzalanmasından bir gün sonra, daha önce Fransızlara bırakılması kararlaştırılmış olan Musul'a girdi. Fransızlara baskı yaparak Musul üzerindeki isteklerinden caymalarını sağlamaya çalışan İngilizler, hareketi sürdürerek, 6 Aralık'ta Kilis'i, 17 Aralık'ta da Antep'i işgal ettiler. Fransızlardan tepki görmeyince de, 22 Şubat 1919'da Mütakere'nin 7. maddesini gerekçe göstererek Maraş'a girdiler. Böylece Sykes- Picot Antlaşması bu gelişmelerle geçerliliğini yitirmiş oldu.

İngilizlerin Maraş ve civar bölgelerini işgal sebeplerinden birisi de bölgenin coğrafi yapısıdır. Güney ve Güneydoğu bölgesinin kuzey kesimleri yani Maraş bölgesi dağlık olduğundan serbest harekâta kolay kolay imkân vermez. Bu bölgede güneyden gelecek saldırıya karşı savunma oldukça kolaydır. Geçitler ve yollar tahkim edildiği takdirde bölge başarı ile savunulabilir. Buna karşılık Maraş bölgesinden yani kuzeyden gelecek kuvvetlerin Suriye'ye doğru harekâtı kolaylıkla gelişebilir. Çünkü Antep ve Halep civarı savunmaya el verişli olmadığından kuzeyden gelecek bir saldırıyı durdurmak güçtür. Çok kuvvet kullanılma gerektirir. Bu jeopolitik durumdan dolayı Suriye'deki kuvvetlerini güvenlik altına almak isteyen İngilizler alelacele 9 Kasım 1918 'de 15 kişilik bir kuvvetle İskenderun'u kolayca yalnız tehditle işgal ettiler. Ayrıca, şehrin etrafın da geniş bir bölgeyi de ellerine geçirdiler. Daha sonra Antep, Maraş ve Urfa'yı işgal ettiler.

Şu konu unutulmamalıdır ki, Birinci Dünya Savaşı'nda yenilen Osmanlı Devleti'nin ayakta kalan ordulardan birincisi Musul'daki 6.ncı. Ordu, ikincisi ve en önemlisi de Adana bölgesinde Mustafa Kemal Paşa, komutasındaki Yıldırım Ordular Gurubu ile 7.ınci. Ordudur. Bu ordular Osmanlı Erkan-ı Harbiyesinin emri ile bölgeyi boşaltırken, halkı örgütlediklerini ve silahlandırdıklarını, ordunun elindeki silahları da kuzeydeki Anadolu şehirlerine naklettiklerini tarihi belgelerde görmekteyiz. Tabi ki bu durum İngilizleri rahatsız etmiştir.

İngilizler Maraş ve çevresini işgale geçerli bir sebep bulamadıklarından, Mondros Mütarekesinin 7'nci maddesini ileri sürmüşlerdir. Mütakere maddelerinin belirsiz olması onlara bu işgal fırsatını vermiştir.

İngilizler,22 Şubat 1919'da Maraş'ı işgal ettiler. Max Andriyo, komutasındaki İngiliz kuvvetleri bir Hint süvari alayından ibaret olup subay ve erlerinin bir kısmı Müslüman idiler.

Birinci Dünya Savaşı esnasında imzalanan Sykes-Picot (Saykıs- Piko) gizli antlaşmasına göre, Osmanlı Devletinin hâkimiyeti altında bulunan, Basra Körfezinden Musul'a kadar olan bölge İngiliz nüfuz sahası olarak tanınmıştı. Adana Mersin- Antep-Urfa Maraş ve Musul vilayetleri ile Suriye bölgesi de Fransız nüfus sahası olarak tanınmıştı. İngiltere kendi nüfuz sahası ile Rusya arasında tampon bir bölge oluşturmak gayesi ile bu bölgenin Fransa'ya verilmesini kabul etmişti.”Suriye İtilafnamesi”, olarak geçen bir mukavele vardı. Bu mukaveleye göre, İngiltere ve Fransa arasında karşılıklı değişim antlaşması yapıldı. Bu da tarihe Suriye İtilafnamesi olarak geçti.

Bu antlaşma ile İngilizler emeline ulaştılar. Musul'u elde eden İngiltere Filistin'in de kendi nüfus sahası olarak tanımasını sağlamıştır. İngiltere bölgeden ayrılırken Fransızlara büyük bir problem bırakıyordu.

İngiltere'nin bu antlaşma ile elde ettiği Musul, önemli bir stratejik ve coğrafi konuma sahipti. Musul vilayeti, Türkiye, İran ve Kafkasya arasındaki büyük ulaşım yollarının merkezi idi. Ayrıca Türkiye'yi İran'dan ayıran bir bölge idi. İngiltere, böylece Doğuda Hindistan ve Afganistan, batıda ise Musul ile İran'ı kuşatmış oluyordu. Batum ve Bakü şehirleri zaten İngilizlerin elinde idi. Ayrıca 9 Ağustos 1919 tarihinde İran ile yapılan bir antlaşma ile İngiltere bu ülkenin iç işlerine de karışabilecekti. İngiltere, bunun yanında Musul Vilayetinde büyük bir askeri hareket üssüne sahip oluyordu. Oradan gerek Türkiye'ye gerekse İran'a etki edebilirdi. Hazar gölüne doğru ilerleyebilir, Orta Asya'yı kontrol edebilir, dünyanın çok yerini hakimiyeti altında bulundurabilirdi. Böylece Fransa'yı bir tarafa bırakan İngiltere, Ankara Hükümetine karşı her çeşit faaliyetini yapabilecekti. Böylece Akdeniz ve Kızıldeniz'den Hindistan kapıları dâhil bu alandaki bütün topraklar İngiliz hâkimiyetine geçecekti.

İngilizler Fransızları Türk bataklığına düşürdüler. Gerçekten de Fransızlar, Antep, Maraş, Urfa ve Adana bölgesine büyük bir hevesle geldi ve işgal etti. Ancak hevesleri fazla sürmeyecek Maraş'ta ancak üç ay kalabilecekler ve bir buçuk yıl sonra da Anadolu'dan tamamen çekilmek zorunda kalacaklardı.

İngilizler, Anadolu’nun işgalinde de her zamanki gibi çok kurnaz davrandılar, bölgenin dini dokusuna çok önem verdiler. Özellikle işgal askerlerini Müslümanlardan oluşturmuştu. Urfa'ya Hintli Müslüman askerler, Maraş’a Mısırlı Müslüman askerler v.b. göndererek bölge halkının tepkisini asgariye indiriyorlardı. Örneğin, Maraş'ta İngiliz işgal kuvvetlerinde siyasi temas memurluğu ile görevli kişi İngiliz ordusunda görev yapan Mısır kökenli bir Müslüman olan Yüzbaşı Hasan Rufai isimli zattı. Bu taktiği hemen hemen bütün bölgelerde uyguluyorlardı.

Bunun içindir ki bölgedeki Ermeniler İngilizlerin bu uygulamalarından memnun değillerdi, kendi anlayışlarına göre hüsrana uğramışlardı. Şurası bir gerçek ki; bu uygulama İngiliz sömürgecilerinin yüzlerine taktıkları bir maskeden başka bir şey değildir, tarih bunun acı örnekleri ile doludur.

İngilizler, Maraş, Antep, Urfa gibi Güney Anadolu vilayetlerini işgal etmenin yanında bölücülük faaliyetlerine başladılar. Çünkü Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa'nın, öncülüğünde doğmakta olan milli hareketi yok etmek için ısrarla bölücülük hareketlerine önem veriyorlardı. Bu sıralarda Türkiye'de incelemelerde bulunan Amiral Bristol, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığına, çektiği 30 Eylül 1919 tarihli telgrafında; olağanüstü yetkilerle donatılmış olan İngiliz Binbaşısı Major Edward Noel'in faaliyetlerinin güvenilir kaynaklardan öğrenildiğini, İngilizlerin Kürtleri kullanarak Anadolu'da oluşmakta olan milliyetçi akımı boğmak istediğini bildirmiştir. Bölgemizi yakinen ilgilendirdiği için bu konuyu biraz daha açalım.

İngilizler, Arap’ları, İngiliz altınları desteği ile Türk’lere karşı örgütleyen ve bu konuda başarılı olan casus Albay Thomas E. Lawrence gibi Binbaşı Major Edward Noel’de Kürt’leri organize için görevlendirilmiş ve binbaşı süratle bölgede faaliyetine başlamıştır. Elazığ valisi Ali Galip’in Sivas Valiliğine atandırılarak, Kürt’lerin desteği ile Sivas Kongresini engelleme gayretleri, zamanında alınan karşı önlemlerle başarısız olmuştur. Binbaşı M.E. Noel’in, Maraş’ta faaliyet gösterdiği, Pazarcık’ta Sinemilli aşireti reisi Tapo Ağa (Gerçek adı Halil Ağa, ancak gençliğinde yuvarlak bir çocukmuş kendisine “Tapo” (şişko) lakabı takılmış ve günümüze değin öyle kalmıştır.) ile görüştüğü, Elbistan’dan geçerken Kürtçülük propagandası yaptığı ancak beklediği desteği, her iki kazada da göremeyince Malatya’ya geçtiği bilinmektedir. Bölgedeki faaliyetleri Hayet-i Temsiliye tarafından yakından izlenen ve Diyarbakır havalisinden İngiliz silahları ile donatılmış 20 kadar Kürt Fedaisi ile dolaşan Binbaşı Noel, bölge halkının sert tepkisi üzerine, İngiliz bölgesine kaçarak canını zor kurtarmıştır.

Bu sırada bölgede oynamak istedikleri bu oyunu önlemek ve Kürtçülük faaliyetlerine engel olmak Diyarbakır'da bulunan 13. Kolordu Kumandanlığına düşüyordu. Bu hususta 13. Kolordu Kumandanı Cevdet Bey, Sivas'ta bulunan 3. Kolordu Kumandanlığını uyarmıştır. Maraş’ın İngiliz işgalinde bulunmasından dolayı, Elbistan'ın stratejik durumunun Sivas, Kayseri ve Malatya vilayetlerine karşı önemli olduğunu, İngilizlerin işgalindeki Maraş'a uğrayan Binbaşı Edward Noel'in(Anadolu’da İngiliz casusu olarak bölücülük görevine başladığında yüzbaşı rütbesinde idi, daha sonra binbaşı olarak casusluk görevini sürdürdü.) Elbistan yolu ile Malatya'ya geçerken, Elbistan ile Urfa arasındaki yolların krokisini alarak halk arasındaki mezhep farklılıklarını tetkik ettiğini belirten Cevdet Bey; Elbistan kazasına bağlı dağlık köylere uğrayarak buradaki bir takım Türk ahalisini silahlanmaya ve isyana teşvik ettiğinin, bu sebeple Elbistan'ın durumunun özel önem arz ettiğinin bildirmiştir. İngilizlerin Elbistan bölgesine karşı olabilecek herhangi müdahalesini önlemek için buraya kuvvet gönderilmesi gerektiğini, Aziziye'deki (Pınarbaşı) alaydan ve yahut Sivas'tan Gürün ile Darende'ye bir kuvvet gönderilmesinin uygun olacağını bildirmiştir. 13. Kolordu Kumandanlığının bu hususta önerdiği teklifler arasında Binbaşı Noel'in geçerken uğradığı ve isyana teşvik ettiği, Elbistan'a bağlı köylerinin halkına Edward Noel'in zararlı faaliyetleri hakkında bilgi verilmeli idi. Bunun için Elbistan Asker alma Şubesin de bulunan subaylar köylere gönderilmeli ve halk uyandırılmalı idi. Buradaki subayların sayısı bu işe kafi gelmediği takdirde, Malatya civarındaki aydın subayların Elbistan Asker alma Şubesine tayin edilmelerinin gerekli olduğu hususları da yer alıyordu.

Sonuç olarak, Maraş ve Elbistan bölgesinde Binbaşı Edward Noel'in yaptığı Kürtçülük propagandası halktan itibar görmemiş ve bu sebeple bölgede herhangi bir bölücülük hareketi görülmüş değildir

İngilizler bölgede sekiz ay kalmışlardır, 15 Eylül 1919 tarihinde Fransızlarla imzalamış oldukları “Suriye İtilafnamesi” gereği 1 Kasım 1919 da Maraş'ı terk edip giderlerken yerlerini Fransız işgal kuvvetlerine bırakmışlardır.

Yörenin Fransızlara bırakılacağı haberi Ekim 1919’da Maraş’a ulaştı. Aynı günlerde merkezi Sivas'ta bulunan 3.ncü Kolordu kumandanlığı da boş durmuyordu. Kolordu Kumandanı Albay Selehattin Bey, olayları yakından takip etmek amacıyla, Sivas'tan Elbistan'a geldi. Maraş'ın Fransızlar tarafından bir kaç gün içinde işgal edileceğini Elbistan halkını uyardı. Albay Selehattin Bey, Sivas Heyet-i Temsiliyesi’nin de onayıyla devir- teslim sürecinde doğabilecek boşluklardan yararlanarak, Maraş’a girmeyi düşünüyordu. Hatta bu amaç için Sivas Heyet-i Temsiliyesi, Kılıç Ali ( Piyade Yüzbaşı Ali Asaf) Bey’in komutasındaki bir birliği Pazarcık’a göndermişti.

Bu arada Sivas'taki vekiline bu hususta Elbistan'dan bazı talimatlar verdi. Talimatında: Maraş, Antep, Urfa vilayetlerinden İngiliz kuvvetlerinin çekilip yerine Fransız kuvvetlerinin geleceğinin anlaşıldığını belirten Albay Selehattin Bey, şu tedbirlerin alınmasını istedi.

“İngilizlerin bölgeyi işgali aslında Mondros Mütarekesi hükümlerine aykırı idi. Bu sebeple bölgeyi başka devlete devretmesi, milletin haklarına ve Hükümetin haysiyetine vurulmuş bir darbe olacaktır. Bölgeye Fransız kuvvetleri gelmeden oradan fiilen milli teşkilatın kurularak, milletin haklarına sahip çıkılması işgale karşı koyması kutsal vazifedir. Maraş'ı ve bunun yanında Antep'i mümkün olduğu takdirde 3. Kolordu koruyacaktır. Elbistan, Maraş ve Antep’te milli direniş teşkilatı düzenlenecek ve tertip edilecektir. Malatya'dan Maraş'a askeri müfreze gönderilmesi düşünülmektedir. 3. Kolordunun Maraş'taki milli kuvvetleri ele alması ve organize etmesi için acele olarak Aziziye'den (Kayseri'nin Pınarbaşı İlçesi) bir süvari takımının güneye yollanması gereklidir. Sivas'tan bir subay ile iki hafif makineli tüfek bu müfreze yetişmek üzere yollanmalı ve müfrezenin masrafları verilmelidir. Müfreze subayı Elbistan ve Maraş'taki durumdan telgrafla Kolorduya devamlı bilgi verecektir. Hıristiyanların mal ve canlarına dokunulmaması müfrezenin en kısa zamanda hareket etmesi ve hareketinin gizli tutulması gereklidir. “

İşgalden önce Maraş Müdafaa-i Hukuk-u Cemiyeti namına Hayrullah Bey Sivas'ta bulunan Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Başkanı Mustafa Kemal Paşa'ya bir telgraf çekerek, “Salı günü Fransızların Maraş'a geleceğinin kesinleştiğini, bu sebeple acele olarak takip edilecek hareket hattının kendisine bildirilmesini istedi.

Mustafa Kemal Paşa, bu amaçla 13. Kolordu Kumandanlığına verdiği talimatta, “Maraş, Antep ve Urfa'nın Fransızlar tarafından işgal edilmesinin engellemeye çalışılmasını, bu yapılmadığı takdirde Fransız kuvvetlerinin bölgede barındırılmaması için her çareye başvurulmasının gerekli olduğunu” bildirdi.

Bu arada Fransızların Maraş’ı işgal edeceği haberi kentte çok olumsuz bir etki yarattı. Halk, Fransız işgalinin Maraş için büyük bir yıkım olacağını, ayrılıkçı Ermenilerin baskılarının artacağını düşünüyordu. Bundan haksız da değillerdi. Gerçektende ayrılıkçı Ermenilerle Fransızlar arasında çok yakın bir ilişki vardı ve Adana’na da ki işgal bunu somut olarak gösteriyordu. Ayrıca Fransızlar, ayrılıkçı Ermenilerden oluşan “Legion d’Orinent” adını verdikleri bir alay oluşturmuşlardı. İşgal ettikleri her kente, bu alayın bir, iki taburunu götürüyorlardı. Bu durum Maraş ve çevresinde çok ciddi bir rahatsızlık yaratıyordu. Çevredeki işgaller sırasında ki baskılar halkın gözünü çok korkmuştu. Artık bu zor koşulların Maraş ve çevre halkına da uygulanacağını herkes biliyordu. Bu yüzden yapılan mitinglerle bu durumlara halkın izin vermeyeceğini sık sık dile getiriyorlardı. Hatta Hariciye (Dışişler)Nazareti aracılığı ile İngiltere ve ABD elçilerine, askeri temsilcilerine ve Dışişleri bakanlarına telgraflar çekildi. Telgraflarda, özet olarak “ Maraş Mütareke sonuna değin işgal altında kalacaksa, hiç değilse İngilizlerin işgali altında kalmalıdır” deniyordu. Fakat bu başvurulardan hiçbir sonuç alınamamıştı. Bir tek kurtuluş reçetesi vardı o da halkın kendi öz gücüydü. Ama Fransız, açısından da bu işgal kaçınılmazdı. Çünkü: Başta Maraş olmak üzere bölgenin ekonomik ve stratejik değeri Fransızların iştahını kabartmaya yetiyordu.

29 Ekim 1919 Çarşamba günü Fransız öncü kuvvetleri Yüzbaşı Julie komutasında Maraş'a geldi. 30 Ekim Perşembe günü de De Fontzine komutasında 1000 Fransız ve 500 Cezayir asıllı asker ile Fransız askeri elbisesi giymiş 400 Fransız eşkıyası Maraş'ı işgal etmeye başladılar. Maraş'ta bulunan Ermeniler Fransız işgal ordusunu coşkun gösterilerle karşıladılar.

Bu durumu Tarih Araştırmacısı Emekli Tuğgenerel Cengiz GÖNEN’in “Ulusal Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı Maraş” adlı eserinde şu şekilde anlatmaktadır.

(Maraş, 1900’lü yıllarda bilhassa ticaret ve kervan yollarını birleştiren ve Kayseri, Malatya, Antep, Adana, Halep ve Antakya istikametlerinden gelen yolların kavşak noktalarını teşkil eden bir şehirdir. Bunlara ilaveten Fransa’nın sanayi hammaddesi olarak, Maraş’ta üretilen kaliteli pamuğa da büyük ihtiyacı vardı. Çünkü Fransa, pamuk ihtiyacının %7,4’ünü sömürgelerinden karşılıyor, kalan ihtiyacını Amerika ve İngiltere’den satın alıyordu. Beyrut’ta görevli bir Fransız ziraat mühendisi, Çukurova ve Maraş ovalarının, Fransa’nın tüm pamuk ihtiyacını karşılıyabileceğini değerlendirmiştir. İlave olarak Toros, Amanos ve Maraş kuzeyi dağlarının orman ve orman ürünleri açısından zenginliği de cezp edici faktördü. Osmanlı Devleti demiryollarının yapımında %21 hisseye sahip olan Fransa, ek haklarda elde ederek Anadolu’nun ekonomik hayatında önemli bir rol oynamak istemiştir.

1914 yılında Osmanlı devletinin 3,5 milyar Frank olan dış borcunun %60’ı Fransa’ya aitti. Yabancı özel sermayeler tarafından Osmanlı devletine yapılan yardımların tutarı 830 milyon Frank olup genel yatırımlar içerisindeki Fransa’nın payı %50 idi. Özetle; bankaların %37,7 ‘si, demiryollarının %46’9 ‘u, madenlerin %100’ü, Limanların %67,9’u, su tesislerinin %88,6 ‘sı Fransa’ya aitti. Suriye’deki demiryolu şebekesinin %55’ini Fransa kontrol ediyordu. 600 Km. uzunluğundaki Eğe demiryolu ile Bursa- Mudanya hattı da Fransızlar tarafından inşa edilmişti. Tüm bu mali ve iktisadi yatırımlar, kapitülasyonların özü olarak Fransa’ya büyük menfaat ve haklar sağlamaktaydı. Ayrıca Maraş’ın coğrafi yapısı ve o tarihteki ekonomik gücü ile güneyden gelecek yabancı kuvvetlere karşı çok güçlü savunma hattı oluşturur. O dönemde Maraş, Göksun üzeri Kayseri, Elbistan üzeri Malatya, Narlı üzerinden Antep’e yapılacak bir hareket içinde mükemmel bir üs teşkil eder. Böyle bir hassas bölge düşman güçlerinin cazibe merkezi haline geliyordu.)

Fransız işgali başlayınca (1 Kasım 1919 ) Maraş'ın ileri gelenleri toplanarak aldıkları karar doğrultusunda Maraş'ı terk ederek, Elbistan'da toplanıp kurtuluş hareketi için organize olma kararı aldılar. Bunun için Kadızade Hacı Hasan Efendi, oğlu Mehmet Ziya, Dr. Mustafa Bey, eczacı Ömer Lütfi Bey, Katipzade Mehmet, Vehbizde Hasib, Kocabaşzade Ömer, Tapağın oğlu Mustafa, İslâhiyeli Nazım Bey, diğer kimselerle birlikte Fransız kuvvetleri gelmeden bir gün önce gece Maraş'tan yola çıktılar. Bertiz'in Başdervişli köyüne gittiler. Gece orada kaldıktan sonra ertesi gün Elbistan'a gittiler. Orada Kuvay-ı Milliyenin takviyesi ve silah temini ile meşgul oldular.

Fransız kuvvetlerin Maraş'a gelmesi üzerine 1 Kasım 1919 tarihinde akşamüzeri şehirden ayrıldılar ve Antep'e gittiler. Geceleyin Antep'te kamp kurdular. 4 Kasım 1919 tarihinde sabah 8.30 da kamplarını kaldıran Maraş Antep'teki İngiliz askerleri gurubu Mısır'a uzun bir yolculuğa başlamak üzere bölgeyi terk ettiler.

Bu sırada 12.nci Kolordu Kumandanlığından Fransızlara bölgeyi işgal ettirmemek için her türlü tedbirin alınmasını isteyen, Mustafa Kemal Paşa, daha sonra Elbistan'da bulunan Sulh Hakimi Ali Rıza Bey'e; Maraş, Antep ve Urfa'nın işgali hakkında siyasi ve askeri tedbirler alınmaya başlandığını, ahalinin manevi gücünün takviyesi ile göçe meydan verilmemesini istedi. Ayrıca, 3.ncü Kolordu tarafından Aziziye(Pınarbaşı İlçesi) den hareket ettirilen süvari bölüğü ile irtibat kurulmasını, milli teşkilata dayanarak haksızlığa karşı mukabelede tereddüt edilmemesini, ihaneti görülecek kişiler hakkında gereğinin yapılmasını bölgeye her türlü yardım hususunun da dikkate alındığını belirtti.

Mustafa Kemal Paşa'nın bütün vilayet ve Heyet-i Merkeziyelere gönderdiği tamimle(bildiri) işgalin protesto edilmesini istemesi üzerine Türkiye'nin her tarafında protestolar ve mitingler yapıldı. İngiliz kaynaklarına göre, kendilerine Türkiye'nin çeşitli İl ve İlçelerinden 81 protesto telgrafı gelmiştir. Bu telgrafları burada uzun uzun yayınlamak istemiyorum sadece Elbistan'dan bahsetmek istiyorum. 11–17 Kasım 1919 tarihinde protesto telgrafı çekilerek, Türkiye'deki protesto eyleminde yerini almıştır.

Heyet-i Temsiliye Reisi, Mustafa Kemal Paşa'nın bütün yurt çapında yayınladığı tamim(bildiri) sonucu meydana gelmiştir. Bu protestolar, düşmana karşı koymak amacıyla Türk milletinin örgütlenip, tek vücut olarak bütün dünyaya sesini duyurduğu ve bu toprakların kesinlikle işgal edilemeyeceği, işgal edilse bile, ergeç düşmanın yurttan atılacağını belgeleyen olayların başında gelmektedir. Düşmana karşı koymada, psikolojik bir savaşın bir örneği olan bu miting ve protestolar, Milli Mücadelede önemli yer işgal eder.

Büyük kurtarıcımız, Ulu Önder Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresinden sonra Sivas'ta bir kongre yaparak, güzel yurdumuzu düşman ordularından kurtarmak üzere “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”ni kurmuştur. Bu cemiyetin bir şubesi de Elbistan'da kurulmuş ve cemiyet başkanlığına eski Şam Sulh Hukuk Hakimlerinden Elbistanlı Bekiş Zade Ali Efendi getirilmiştir. Ali Efendiye yardımcı olarak da yine eski hakimlerden Kışlal Zade Ali Avni Efendi cemiyete başkan yardımcısı olmuştur. Bu iki zat, memleketin aydın kişilerini ve eski yedek subaylarını davetle, onları üye olmaya ikna ederek üye kaydetmişlerdir… Bir müddet sonra Nakıp Zade Mehmet Ağa cemiyet başkanlığına getirilmiştir.(Bu arada Mustafa Kemal Paşa, Fransız ve Ermeni işgalcilerine karşı Türk savaşçılarını örgütleme çalışmalarına başladı. Bu amaçla Ali Fuat Paşa’nın Sivas’a getirdiği Emrullahzade Asaf(Kılıç Ali) adlı milliyetçi subay(yüzbaşı) Büyük Savaş’ta (Birinci Dünya Savaşı) sırasında Enver Paşa’nın ve Kafkas Cephesinde de kardeşi Nuri Paşa’nın emir subaylıklarını yapmıştı. Gerçi Mustafa Kemal Paşa, Enver Paşa’ya yakın olanlardan kuşku duyardı, ama Asaf’ın çetecilere önderlik etmekte gerekli kararlığı gördüğünden direnişçi çeteleri düzenlemek için ilk önce Elbistan'a gönderdi ve daha sonraları Maraş ve Antep’te görev yaptı.)Kılıç Ali Bey (Piyade Yüzbaşı Ali Asaf Bey) ile beraber çalışarak Maraş'ı Fransızların istilasından kurtarmak için çeteler teşkil etmek sureti ile Elbistan’dan Maraş Kurtuluş Savaşına çeteler gitmiştir.

Bu sırada Elbistan'da kaymakamlık yapan bir zat padişah taraflısı olarak Kuvay-ı Milliye(Milli Güçler)’ye muhalefet ettiğinden, cemiyet mensupları tarafından geceleyin evinden alınarak Sivas'a gönderilmiş, adı geçen kaymakamın akıbeti kesin olarak bilinmemektedir.

Bir müddet sonra Nakip Zade Mehmet Ağa, cemiyet başkanlığından istifa ederek yerine Şeyh Naci Mustafa Efendi geldi.(Yedek subay Derviş Zade Ahmet Arıkan'nın anı notları)

Elbistan’da öğretmenlik yapmış olan Ziya Güner Bey, 1936 yılında yazmış olduğu “Elbistan” adlı kitabında, Maraş’ın Fransızlar tarafından işgal edilmesinden sonraki Elbistan’da ki olayları şöyle anlatmaktadır: “Savaş sıralarında kasabada İlçebay(Kaymakam) bulunuyordu. İstanbul Hükümetinin adamı idi. Ulusal uğraşa aykırı düşüncedeydi. Elbistanlılar konuştular; bu adamın varlığını tehlikeli buldular, karar verildi. Gecenin birinde hayvana bindirilip Sivas’a yol sınırından aşırıldı.

Fransızlar, Maraş’ı işgal edince Elbistan’a da biraz kuvvet göndermişlerdi. Sözde bunlar şehri teslim alacaklardı, Halk hiç yüz vermedi. Ellerini bağlayıp kovmayı kurdular. Bunu duyan Fransızlar geceleyin geri kaçtılar.”

Kaymakam kaçırılması olayını Eğitimci Osman Necati Erginöz Bey’de, anılarında şöyle yazmaktadır.

“Elbistan Kaymakamı Kurtuluş Harbi ile ilgili çalışmaları onaylamıyor ise de ses çıkarmıyordu. O sıralarda en önemli iş postahaneyi kontrol altına almaktı. Mustafa Kemal Paşa, taraftarları P.T.T. 'yi işgal ettiler. Tokuşoğlu Hüseyin ağa, Pir Ali Dayı, babam Hurşit Efendi, nöbetleşe postaneye bakıyorlardı. Biz küçüklerde onlara sabah akşam yemek taşıyorduk. Ankara'dan Sivas'tan gelen telgrafları dağıtıyorduk. Bilmem nasıl oldu, neden oldu, bir gece Kaymakamı kaçırdılar. Sivas'a, Mustafa Kemal'e diye yollamışlar. Sonradan öğrendik ki Kaymakam milli hareket taraftarı değilmiş.

Bu eylemi, yani kaymakam kaçırmayı kimse göze alamamış, sonuçta da memleketin ileri gelenlerinden dört delikanlı milli kıyafetlere bürünerek silahlanmışlar, kaymakamın kapısına dayanmışlar. Kaymakam o zaman Ceyhan'ın ikiye ayrıldığı yerde, Şirahbil Ağa'nın evinde oturuyordu. Eve girenler; Karabekirli Emin Ağa, Nakipli Abdurrezak Ağa, Yemlihalı Ahmet Turan ve Kara Ahmet Efendi imiş. Seneler geçipte Cumhuriyet ilan edildikten sonra bu sır açığa çıktı. Kaymakam, gelenlere kapıyı açmak istememiş, ancak gelenler kapıyı açmasını, hayatının emniyette olduğunu söylemişler. Bunun üzerine kaymakam kapıyı açmış. Bekâr olan kaymakam evinden alınarak, aşağıda bekletilen hayvanlardan birine bindirilmiş. Silahlı iki kişiye teslim edilerek, doğru Sivas'a gönderilmiş. Bu kaymakam kimdi, Sivas'tan sonra ona ne oldu bilinmiyor. Ancak Sivas'ta sağlam yere teslim edildiğine dair bir belge getiriliyor. Elbistan da bütün millet baş kaldırmıştı. Milli hareketten yana olmayanların neredeyse yaşamaya hakları yoktu.”

Elbistan’ın Maraş Savaşı ile ilgili faaliyetlerini ayrıntılı bir şekilde anlatılması gerektiğine inanıyoruz. Bu konu bilinmekle birlikte, kamuoyuna bazen farklı yansıtılıyor. İşte bu yüzden gündeme gelmesi ve öğretilmesi gerekmektedir.

Sivas Kongresinden alınan karardan sonra Elbistan ve Maraş havalisi, 3.üncü Kolordu kumandanlığı mıntıkasına dahil edildiği gibi bu bölgedeki asker alma şubeleri de aynı kolorduya bağlandı. Hemen belirtmekte yarar görülen önemli bir konu, 3’üncü Kolordu’nun o günkü konuşlanması idi. Albay Selahettin Bey Komutasında ki Kolordu’nun karagahı Sivas’ta idi. Alayların ise tümü ile Karadeniz bölgesinde (Amasya,Tokat,Samsun,Kavak ve Havza) konuşlandırılmış olup, Pontus Devleti kurmayı amaçlayan Pontus çetelerinin faaliyetlerine ve Türklere saldırılarına karşı angaje olmuş durumdaydı.

Mustafa Kemal Paşa, bölgeden gelen raporlar ve Fransız’ların Maraş’ı işgali üzerine, Yüzbaşı Salim Kurtoğlu’nu (Yörük Selim) ve Yüzbaşı Ali Asaf’ıda (Kılıç Ali) takma adları ile Maraş Milli Örgütünü kurmakla görevlendirmiştir.

M. Kemal Paşa’dan emri alan Kılıç Ali, görevinden istifa etmiş sayılarak ve sivil kıyafetle maiyetine verilen Üsteğmen İhsan bey, 10 süvari ve 2 hafif makineli tüfek timinden oluşan müfrezesi ile Sivas’tan hareket eden 10 Ekim 1919 günü Elbistan’a gelmiştir. Artık Antalyalı tüccardır. Yörük Selim’de kısa zamanda Elbistan’a ulaşmıştır. Heyet-i Temsiliye Maraş ve Antep’in kurtarılması maksadıyla, teşkilat çalışmalarının yürütülmesi ve yaygınlaştırılması için Elbistan’ı merkez olarak belirlenmişti.

Maraş ve Antep bölgesinin kurtarılması hususunda faaliyetleri ve teşkilat çalışmalarının yaygınlaştırılması ve organize edilmesi için Elbistan merkez olarak seçildi. Bilindiği gibi Elbistan işgal altında değildi. Yukarıda da yazdığım gibi, bu sebeple Maraş'ın Fransızlar tarafından işgalinden bir önce şehrin ileri gelenleri, teşkilat çalışmalarında bulunmak üzere Elbistan'a gitmişlerdir.

Şam Emeklisi Sulh hakimi Ali Rıza Bey'in ve arkadaşlarının gayreti ile Elbistan'da kuvvetli bir Heyet-i Merkeziye teşkili ile Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Mustafa Kemal Paşa, Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ali Rıza Bey'e gönderdiği yazıda; Fransızların Adana havalisi de dahil olmak üzere Urfa, Antep ve Maraş'ta küçük bir Ermenistan teşkili gayesi güttüklerini, milli teşkilatın yaygınlaşmasının dışarıya karşı pek mühim ve lehte tesir yaptığını, şu anda en önemli işin, işgal altında bulunan yerlerdeki teşkilatı genişletmek ve ahaliyi işgal aleyhine teşvik etmek, düşmanları zorda bırakmak, olduğunu belirttikten sonra, Malatya'dan bir süvari bölüğü ile iki mitralyöz bölüğünün Elbistan'a doğru hareket ettiğini, bu kuvvetin milli teşkilatının dayanağı olacağını ve Elbistan deposundaki silah ve teçhizatın Kuvay-ı Milliyeye dağıtılmasına karar verildiğini bildirdi. Bunun yanında, III. Kolordu Kumandanlığı tarafından Binbaşı Suzi Bey, komutasında bir kısım kuvvet Elbistan'a gönderildi. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa, bölgeden gelen raporlar ve Fransız’ların Maraş’ı işgali üzerine, Süvari Yüzbaşı Salim Kurtoğlu’nu (Yörük Selim) ve Piyade Yüzbaşı Ali Asaf’da (Kılıç Ali) takma adları ile Maraş Milli Örgütünü kurmakla görevlendirmiştir ve ayrıca ordudaki görevlerinden istifa ettirilerek bu bölgeye gönderildiler.

Elbistan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Ali Rıza Bey, Yörük Selim (Süvari Yüzbaşı Salim Kurtoğlu) ve Kılıç Ali( Piyade Yüzbaşı Ali Asaf) Bey'ler, Maraş ve civarında milli teşkilatı yaygınlaştıracaklar ve idare edeceklerdi. Elbistan şube reisi Binbaşı Suzi Bey daimi üye sıfatı ile bulunacak, teşkilatın oluşmasına ve 3.üncü Kolordu ile haberleşmenin sağlanmasına çalışacaktı.

Müdaffaa- i Hukuk Teşkilatı, işgal altında bulunmayan yerlerde serbest yapılacak, işgal altındaki yerlerde ise Cemiyet-i İslamiye Teşkilatı namı ile gizli surette yapılacaktı. Bu özellikle Maraş ve Antep'te uygulanacaktı. Asker alma şube reisleri, bulunduğu kazanın Müdaffa-i Hukuk Cemiyetinin çalışmalarını takip edecek ve idareye yardımda bulunacaktı. Asker alma şubesi subayları muayene bahanesi ile şube dairelerinde, milli bir orduyu oluşturacak erlerin ve silahların mevcudunu tespit edecektir. Her yerde, müdafaa-i hukuk cemiyetinin öncülüğünde, mahallin ileri gelenlerinin, şahsı yardımı ve asker alma şubelerinin nezaretinde olarak, milli taburların esası hazırlanacak, efrat ve silah mevcudu ile ihtiyaç derecesi tespit edilip 3.üncü. Kolorduya bildirecekti. Her şube bir tabur kuvvet çıkaracaktır. Subayların tespiti ve mahalline bildirilmesi 3.üncü Kolordu merkezince yapılacaktı.

Milli taburların icabında toplanabilmesini temin için ayrıca emre hazır milli müfrezeler bulundurulacaktır. Bu her mahaldeki müdafaa-i hukuk cemiyetinin göreceği lüzum ve ihtiyaca göre takdir olunacak ve bunların idare ve iaşeleri kendi mahallerince sağlanacaktır.

Şimdiye kadar Maraş ve Antep vilayetlerini teşkil eden Elbistan, Maraş, Antep, Pazarcık, Çardaklı, Rumkale (Halfeti), Kilis mevcut veya kurulmuş olan müdafaa-i hukuk cemiyetlerinin kimlerden oluştuğunun tespit edilmesi, işlerinin araştırılması ve kendileri ile haberleşerek duruma dair bilgi alınması gereklidir. İkinci olarak bunların teşkilatı ne derece oluşmuştur, bu takip edilerek tamamlanmalıdır. Ayrıca milli ordu teşkilat defterleri, şubelerce bir an evvel hazırlanmalı ve bir nüshası III. Kolorduya gönderilmelidir. Özel haberleşme Elbistan Müdafaa-i Hukuk Hey'et-i Merkeziyesi vasıtası ile yapılacak ve neticeden III. Kolordu Kumandanlığına bilgi verilecekti.

Bu esaslar dahilinde, Elbistan’a gönderilen Kılıç Ali(Piyade Yüzbaşı Ali Asaf),Yörük Selim(Süvari Yüzbaşı Salim Kurtoğlu) ve Binbaşı Suzi Bey'ler ile Maraş'tan gelenler faaliyetlere başladılar. Bizzat Mustafa Kemal, tarafından Yüzbaşı Kılıç Ali’ye verilen görevi, tarih araştırmacısı emekli Tuğgeneral Cengiz Gönen Ulusal savaşın İlk Kahramanı Maraş, adlı eserinde şöyle anlatmaktadır: Maraş ve Antep Kuvay-ı Milliye Komutanlığına atandığını, Elbistan’daki Şam Emekli Sulh Hakimi Ali Rıza Bey’le temas kurup onunla ortak çalışarak milli teşkilatın kurulduğu yerlerde halkın moralini yükseltmek, teşkilat kurulmamış yerlerde teşkilatın kurulmasını sağlamak ve küçük müfrezeler kurmak ve yönetmekle görevliydi. Yapılacak çalışmalar tamamlanır tamamlanmaz, henüz dağınık halde bulunan Fransız kuvvetlerine nerede görülürse taarruz edilecek ve yıldırılacak.

Mustafa Kemal Paşa’dan bu emri alan Kılıç Ali, görevinden istifa etmiş sayılarak ve sivil kıyafetle maiyetine verilen Üsteğmen İhsan Bey, 10 süvari ve 2 hafif makineli tüfek timinden oluşan müfrezesi ile Sivas’tan hareketle 10 Ekim 1919 günü Elbistan’a gelmiştir. Artık Antalyalı bir tüccardır. Bu arada Yörük Selim’de kısa zamanda Elbistan’a ulaşmıştır. Heyet-i Temsiliye Maraş ve Antep’in kurtarılması maksadıyla, teşkilat çalışmalarının yürütülmesi ve yaygınlaştırılması için Elbistan’ı merkez olarak belirlemişti. Maraş’ın Fransızlar tarafından işgalinden bir gün önce Ermenilere karşı örgütlenmek ve Ermeni taşkınlıklarına maruz kalmamak için Doktor Mustafa Bey, kardeşi Eczacı Lütfi Bey, Katipzade Mehmet Efendi, Vehbizade HasipEfendi, Kocabaşzade Ömer Efendi, Tapağın oğlu Mustafa, Büyükoğlu Mehmet Ziya ve İslahiye’li Nazım Bey, de Maraş’ı terk ederek Bertiz Başdervişli köyüne, oradan da ertesi gün Elbistan’a giderek Hakim Ali Rıza Bey’e katıldılar.

Böylece Elbistan’da, Sivas’tan gelen Kılıç Ali Bey ile Hakim Ali Rıza Bey ve Maraş’tan gelenlerin çalışmaları sonucu kuvvetli bir Heyet-i Merkeziye birimi ile Müdafaay-ı Hukuk Cemiyeti kuruldu.

Daha sonra Binbaşı Suzi Bey'in Sivas'a dönmesi ile yerine gönderilen Binbaşı Ali Bey'de bu faaliyetlere iştirak etti. Binbaşı Ali Bey ile Hey'et-i Merkeziye üyeleri Elbistan ve Maraş'ın kuzeyindeki köyleri silahlandırmaya başladı. Maraş'ın içine yine Maraş'tan gelen beşer onar kişilik kafileler ile silah ve cephane gönderilmeye başlandı. Kılıç Ali Bey, Pazarcık'a, Yörük Selim, Göksun'a giderek milis güçleri kurmakla görevlendiler. Başlayan bu çalışmalar sonucu, Elbistan, Göksun, Pazarcık’ta teşkilatların kurulması iki ay sürdü. Oluşturulan milis kuvvetlerinin başlıcası bu üç merkezde olmakla birlikte, bunun yanında Bertiz müfrezesi faaliyetleriyle Fransızları taciz etmiş büyük hizmetler görmüştür.

Pazarcık civarında milli teşkilatı kurmakla görevlendirilen Kılıç Ali Bey, kendisinin bu işe memur edildiğini anlatırken, Bu konuyu (Kılıç Ali Hatıralarını Anlatıyor 1881–1971) adlı eserde şöyle yazmaktadır.

1 Kasım 1919 tarihinde erken saatte Sivas Kongresi'nin yapıldığı lise binasında ayrılan odasında yatarken Mustafa Kemal Paşa'nın kendisini çağırdığını söylemesi üzerine onun yanına gittiğini, mektebin alt katındaki mesai odasında masanın üzerinde yayılmış haritalar olduğu halde kendisini bekleyen Mustafa Kemal Paşa'nın ona, güney cephesi ile ilgili bilgi verdikten sonra, Maraş ve Antep havalisi kuvay-ı milliye kumandanlığına tayin edildiğini söylediğini ve talimat verdiğini belirtmektedir

Emekli Kıdemli Albay Ferhat Başdoğan, yazmış olduğu “Tenekeli Köyden Sanayi Merkezine Kahramanmaraş” adlı kitabında savaş hazırlıklarını şöyle anlatmıştır.

“Sıkı ve koordineli bir çalışma sonunda çok yakında başlayacak olan savaşın planlarını hazırlamaya başladılar. Zamanın en modern silahları ile donatılmış bulunan Fransız kuvvetleri 1 Piyade Alayı, 2 Süvari Bölüğü, 4 Topçu Bataryası, 4 Zırhlı Otomobil, 6 Nordan Filt(4 cm.lik top) ve 1 Ermeni Taburundan oluşmakta idi. Ayrıca cephe komutanı ile irtibat sağlayan uçakları vardı. Adana, İslahiye ve Antep’den takviye kuvvetleri alacaklardı.

Maraş’ta askeri birlik ve harekatı sevk ve idare edecek muvazzaf subay yoktu. Kışlada bulunan bir piyade takımı ve iki makineli tüfek Fransızların kontrolünde idi. Maraş merkez Jandarma Bölüğü deposundan gizlice alınan 800 ve Elbistan‘dan gönderilen 400 tüfek halka dağıtılarak mevcutlarla birlikte 1500 kişilik bir çete birliği teşkil edilerek önemli görülen yerlere yerleştirilmişti. Şehir Muharebesinin(savaşın) temelini bunlar teşkil edecek ve Maraşlı en az 4- 5 misli bir düşmanla savaşmak zorunda kalacaktı. Muallim (Öğretmen) Hayrullah Bey, Komutasında bir müfreze Eloğlu(Türkoğlu) bölgesinde Maraş – İslahiye yolunu kapayacak gereğinde Maraş’ta savaş’a katılacaktı.

Yüzbaşı Yörük Selim (Süvari Yüzbaşı Salim Kurtoğlu) Bey, Göksun’da teşkilatlanacak, düşmanın, Maraş’tan daha kuzeye ilerlemesine mani olacak ve Maraş Muharebelerine katılacaktı.

Eczacı Lütfi (Köker)Bey ve arkadaşları Bertiz köylerinde teşkilatlanacak ve Pazarcık’tan gelecek kuvvetlerle Eloğlu bölgesinde düşmanın Adana ve İslâhiye’den takviye kuvvetleri almasına engel olacaktı.

Andırın kasabası Kuvayi Milliye Komutanı Yaycıoğlu İbrahim Ağa, ilk hazırlayacağı birliği Maraş’a gönderecek, 300 kişilik bir müfrezeyi Adana’dan Maraş’a gönderilmesi muhtemel takviye kuvvetlerinin taşınmasına engel olmak için Osmaniye – Bahçe arasında demiryolunu tahrip etmek için görevlendirecekti.

Artık Maraş halkı Mustafa Kemal Paşa’dan aldığı manevi destekle savaşa hazırdı.

Elbistan'daki Şam emekli sulh hâkimi Ali Rıza Bey'le temas edip onunla ortaklaşa çalışarak, milli teşkilatın kurulduğu yerlerde halkın maneviyatını yükseltmek. Teşkilat kurulmamış yerlerde ise, teşkilatın kurulmasını sağlayarak, küçük müfrezeler oluşturmak ve idare etmek. Bu suretle teşkilat tamamlanır tamamlanmaz, henüz dağınık halde bulunan Fransız kuvvetlerine nerede görülürse görülsün taarruz etmek ve onları taciz etmek. Bu emri alan Kılıç Ali(Piyade Yüzbaşı Ali Asaf), ertesi sabah, 2 Kasım 1919 'da emrine verilen iki hafif makineli tüfek, iki süvari ve Üsteğmen İhsan Bey'den mürekkep bir müfreze ile Sivas'tan Elbistan'a hareket ettiğini bildirmektedir.

Kılıç Ali Bey (Piyade Yüzbaşı Ali Asaf), Hatıralarında, Elbistan'a vardığında, orada Zeytun Protestan Ermenilerine mensup Süryanoğullarından bir Ermeni ile Zeytun mektebi öğretmeni Amerika misyonerlerinden Laymen'in halkı Fransızlar tarafına çekmek için bir toplantı yaptıklarını haber aldığını ve kendisini Antalyalı arpa tüccarı diye tanıtarak oraya gittiğini bildirmektedir. Toplantıda Zeytun'lu Ermeninin ve Amerikalı misyoner Laymen'in tutarsız sözler söylemesi üzerine, Kılıç Ali, Türklerin müstakil yaşamak isteyen bir millet olduğunu, Ermenilerin Türklere zulme başladıklarını, halbuki Türklerin iyi yaşamak mecburiyetinde olan Ermenilerin işgale karşı Türklerin yanında yer almalarının gerektiğini söyledi. Buna karşı Ermeniler az çok cevap verdiler ise de, Amerikalı misyoner Laymen, Ermenilerin mağdur olduklarını, şimdiye kadar Türkler tarafından yapılan zalimane hareketlere karşı, onların fırsattan istifade edip intikam almakta haklı oldukları söylemiş bunun üzerine toplantı soğuk bir hava içinde dağılmıştı.

Kılıç Ali Bey, Hatıralarında, bu Amerikalı misyonerin Maraş'ın kurtuluşundan sonra kendisi ile karşılaştığını, bu hareketinden ve sözlerinden utanç duyarak, kendisinden özür dilediğini kaydetmektedir.

Kılıç Ali Bey, Elbistan'da askerlik şubesindeki silahları halka dağıttı, Teşkilatı canlandırdı. Maraş'taki olayların artması ve bu arada bayrak olayının Pazarcık jandarma kumandanı Ramazan Bey, tarafından kendisine haber verilmesi üzerine, iki mitralyöz, piyade ve süvariden mürekkep küçük müfrezesi ile karargâhını Pazarcık'a nakletti. Zor kış şartları altında kafile zorlukla bir gece yarısı Pazarcık'a ulaştı.

Pazarcık halkı da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurma yolunda faaliyetlerde bulunmuştu. Kasaba halkından Batumlu Hançeroğlu muhacir Ali başkanlığında bir heyet teşkilat çalışmaları hususunda bilgi almak üzere Elbistan'a gitmişti. Buradan alınan görüş sonucunda Pazarcık Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Cemiyet on yedi kişilik kurucu heyetten oluştu.

Pazarcık Kasabası, Antep- Maraş arasında önemli bir yere sahipti. Düşman işgaline uğramamıştı ve stratejik bir önemi vardı. Buradan yapılacak herhangi bir hareket Maraş'ta bulunan Fransız kuvvetlerinin Antep’le ilgisini kesebilirdi. Bu sebeple Kılıç Ali Bey, Pazarcık'ı karargâh olarak seçti.

Yurdun çeşitli yerlerinde protesto mitingleri yapıldı, bunlardan Elbistan'dakine yer veriyoruz.

Elbistan halkı bir miting yaparak İzmir'in Yunanlar tarafından ilhakı ile Maraş olaylarını protesto etti. Yunan haydutlarının İzmir'de garp medeniyeti namına vahşet ve işlerken, Adana, Maraş, Antep ve Urfa'da medenice hareket etmesi gereken Fransızların Ermenileri silahlandırarak Türk ahaliye zulüm yaptığı ve minarelerden halkı namaza çağıran müezzinlerin katledildiği, belirtilen bu miting bildirisinde Maraş ve havalisinde oturan yüzlerce Türk'ün şehit olduğu, binlercesinin göçüne sebep olduğu bildirildi. Ve Allah'ın zalimlere lanet mazlumlara muvaffakiyet buyurması istenildi.

Gerek şehir dahilinde yapılan çarpışmalar sırasında, gerekse, düşman işgalinden kurtulduktan sonra Maraş'a yardım hususunda Türk Milleti elinden geleni yaptı. Burada yardımda kastımız nakit para, yiyecek, giyecek maddeleridir. Bilindiği gibi Maraş çarpışmalarında, bilhassa kuzey ve doğu bölgesinde ki kasaba ve köyler kuvay-ı milliye grupları göndermiş veya göndermeye hazır olduğunu bildirmişti.

Daha şehir içindeki çarpışmalar sürerken, Mustafa Kemal Paşa 10 Şubat 1920 tarihinde bir bildiri yayınladı. Bildiride şöyle deniliyordu: “İnsaniyetin tüylerini ürpertecek zulümlere maruz kalan Maraş'lı kardeşlerimizin ihtiyacını karşılamak ve imdatlarına yetişen kahraman kuvay-ı milliye fertlerinin zazuri masraflarına medar olmak üzere toplanacak yardımların Maraş Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi emrine ödenmek üzere Ziraat Bankası Elbistan şubesine gönderilmesi rica olunur. "

Diğer taraftan, Dâhiliye Nezareti Sivas Valiliğine bir emir göndererek, Maraş'ta çarpışmalar sonrasında zahireye pek fazla ihtiyaç duyulduğunun anlaşıldığını, bu sebeple en yakın kazalardan mümkün olduğu kadar zahirenin Maraş'a gönderilmesini istedi. Yurdun çeşitli yerlerinden gönderilecek olan maddi yardımlar Ziraat Bankası Elbistan Şubesinde açılacak olan bir hesapta toplanacak ve 3.üncü. Kolordu Kumandanı Albay Selahattin Bey'in nezareti altında ilgili yerlere sarf edilecekti.

Maraş kurtulduktan sonra 22 gün süren çarpışmalar sebebiyle açlık baş gösterdi. Bunun üzerine yurdun çeşitli şehirlerinden Elbistan Ziraat Bankası Şubesine yardımlar akmaya devam etti.

Elbistan Heyet-i Merkeziyesi de Maraş'a yardım için camilerde yardım toplamayı kararlaştırdı. Kısa zamanda 189 Lira para, 9500 kg. Buğday, 1200 kg. Arpa, 300 kundura, 25 çift çarık toplandı. Elbistan Heyet-i Merkeziyesi yardımlarını sürdürerek daha sonra 800 Lira daha gönderdi, toplam yardım miktarı 8.989 Lira olarak açıklandı.

Yurdun çeşitli yerlerdeki yardım amaçlı toplanan paralar Elbistan Ziraat Bankası şubesine gönderilmeye devam ediyordu. Konumuzun dışı olduğu için diğer bölgelerdeki toplanan yardımların teferruatını vermeye gerek görmedim.

Milli mücadele dönemindeki bütün faaliyetlerde olduğu gibi, yardım hususunda da belirli plan ve program dahilinde hareket edildiği ve bu işin tek elden yürütüldüğünü görüyoruz. Yukarda ki verdiğimiz bilgilerden de anlaşıldığı gibi, Maraş'a yardım yapılması için yurt çapında duyuruda bulunulması ve yapılan yardımların koordinesi Heyet-i Temsiliye tarafından yürütülmüştür. Bunun yanında Dahiliye Nezaretinin de Maraş'a yiyecek yardımında bulunulması için Sivas valiliğine talimat verdiği görülmektedir. Heyet-i Temsiliye başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa'nın bu husustaki gayretleri büyüktür. Maraş'a yapılan yardımların mahalline ulaştırılması işini Ziraat Bankası üstlenmiştir. Bu banka şubelerine yurdun çeşitli yerlerinden yatırılan paralar Elbistan Ziraat Bankası şubesinde açılan bir hesapta toplanmıştır. Toplanan yardımlar 3.üncü Kolordu Kumandanı Albay Selahattin Bey, tarafından ilgili yerlere ve muhtaçlara dağıtılmıştır. Bu yardımlar çarpışmalar sırasında vatan ve millet uğrunda varını yoğunu harcamış olan kahraman Maraş halkına, yaralarını sarması için Türk Milletinin mütevazı bir desteğidir.

12 Şubat 1920 tarihinde Maraş'ta Fransızlara karşı kazanılan başarıdır. Çünkü Maraş'ta kazanılan başarı, itilaf Devletlerinin Anadolu'daki sonlarının başlangıcı olmuştur. Maraş'ta elde edilen zaferde halkın sebatla direnmesi büyük rol oynadı. Halk şehri terk etmedi, örgütlendi ve işgale karşı koydu.

Bu olayı da anlatmadan geçemiyeceğim: Maraş Kalesinde Türk bayrağının indirilmiş olduğunu hasta yattığı yatağında pencereden gören, Kısaküreklerden Halil Ağa'nın oğlu Mehmet Ali, duyduğu üzüntünün sonucu olarak vatani ve milli gayretle birkaç kıta beyanname yazdı. İki nüshasını Cuma namazından önce Ulu Camii'in avlusuna, birer nüshasını da Çarşıbaşı, Sarayaltı ve Arasa camilerinde göze çarpacak yerlere oğlu Şehabettin vasıtasıyla bıraktırdı.

Beyannameyi yazan Mehmet Ali Bey'in oğlu olan ve onları camilere bırakan Şahap Kısakürek; o zamanlar 17-18 yaşlarında olduğunu, babasının el yazısı ile “Elbistan” adında birkaç nüsha gazete yazdığını, kendisinin bu gazeteleri halkın toplanabileceği yerlere gizlice bıraktığını, bir Cuma günü (28 Kasım 1919) kaleye Türk bayrağının asılmadığını gören babasının, kendisinin beyanname yazacağını, bu beyannameyi kimseye göstermeden Ulu Camii'e cemaatin arasına bırakmasını istediğini, durumu uzaktan takip edip kendisine haber getirmesini, söylediğini belirtmektedir.

Bu beyannamede şu hususlar vurgulanıyordu:” Ey Asil Osmanlı Milleti, hazır ol. 1300 yıldan beri Hz. Allah ve şanlı Peygamberini hizmetinle razı ettiğin bir din ölüyor. Yani Atalarının kanı bedeli fethettiğin kale burcundaki Alsancağın bugün Fransızlar tarafından indirilip yerine kendi bandırası(bayrağı) konuldu. Şimdi bunu yerine koyacak birkaç yüz İslam gayreti sen de yok mu? Kargaşa arzu etmeyelim, ağırbaşlı ve azametle bayrağımızı yerine koyalım. Tekrar olgunlukla yerlerimize dönelim Korkma, seni buradaki birkaç Fransız kuvveti kıramaz. Sen tevekkülle Allah’a var olduğunu gösterirsen, değil birkaç Fransız kuvveti, bütün Fransız Milleti seni kıramaz. Buna emin ol.”

Şahap Kısakürek hatıralarında, “Elbistan ” adını verdiği bu beyannameyi Ulu Camii'nin avlusundaki saathanenin civarına bıraktığını belirtmektedir. Ayrıca bu gazeteyi ele geçirenler çoğaltarak daha fazla kimsenin okuması sağlanıyordu. (Şahap Kısakürek'in hatıraları, Hizmet gazetesi- Adil Bağdatlılar)

Fransızlar 11 Şubat 1920 gecesi birden ateş kestiler. Aynı anda askeri kışla yanmaya içinde ki cephanede patlamaya başladı. Kimse kışla bölgesine yaklaşamıyor, bu yüzden de kimse ne olup bittiğini anlamıyordu. Ardından Divanlı(İsmet Paşa) Mahallesi'nde yangın başladı.

Ertesi sabah Maraşlılar, Gerek Fransız Generali Queratte'in, gerekse Albay Normand'ın kenti boşaltarak Sıtmapınarına'na indiklerini ve oradaki ağırlıklarını da alarak, İslahiye doğru çekildiklerini öğrendiler. Teslim eğilimini de öğrenmelerine karşın, Fransızların kenti neden boşalttıkları anlaşılmamakla birlikte,22 gün süren Maraş kent savaşı da bitmiş ve Maraş kurtulmuş oldu.

Fransız Albay Normand, bu olaydan da söz ettiği anılarında, Maraş'ın bir anda boşaltılmasını, Suriye’deki Fransız Yüksek Komiseri General Gouraud'dan aldığı emirle açıklamakta ve “Urfa'da bir ayaklanmanın hazırlanmış olduğu ve nerede ise patlak vereceği bir sırada Maraş'ta kalmak doğru olmazdı. İslahiye'ye çekilip Urfa'nın yardımına koşmanın daha uygun olacağı düşünülmüştü” demektedir.

Fransız birliklerin Maraş'ı boşaltmaları o kadar kısa sürede gerçekleştirildi ki, çekilme kararından haberi olmayan 100 dolayında Fransız askeri kenti terk edemedi. Bunlar silahları ile birlikte Kuvay-ı Milliyeciler'ce tutsak edildiler. Kuvay-ı Milliyeci'ler, Fransızların yeniden kente gelme ihtimalini ortadan kaldırmak için, kent girişinde yığınak yaptılar, bir bölüm Kuvay-ı Milliyeci'de Fransızları İslâhiye’ye kadar izleyerek onların artçılarına önemli kayıplar verdirdiler.

Diğer taraftan Fransızların Maraş'tan çekilmesine müteakiben, Elbistan'da bulunan resmi Türk kuvvetlerinin kar kış demeden hemen Maraş'a hareket ettiğini görüyoruz.

Bu kurtuluşta Maraş'a bağlı çevre halkının önemli katkıları gerektiği kadar anlatılmadığından ve de yanlış bilgiler sonucu sanki Elbistan ve çevresinin hiç katkısı yokmuş gibi bir yanlışlık ortaya çıkmıştır. Gerçi yukarıdaki bilgiler bu yanlışlığı çürütmektedir. Bunlara ek olarak olayları bizzat yaşayanlardan Eğitimci Osman Necati Erginöz ve Arslan Bey(Tokuzata) anılarında bu konularla ilgili geniş notlar yazmışlardır.

Osman Necati Erginöz, hatıralarında şöyle yazmakta.“Elbistan’dan bu mücadeleye Nakipoğlu Mehmet kumandasında 150,Müftülüzade Hacı Efendi kumandasında 200, Rıza Efendizade Tahir Efendi kumandasında 150 kişilik müfrezelerle, bizzat kendi oğulları ve yakınlarının katıldığı bu güçler Cancık Cephesi'ni, Arslan Bey'in Çerkezlerinden kurulu vurucu gücü ve yine Pazarcıklı Atmalı Aşireti Reisi Paşo Ağa'nın 350 kişilik Kürt kolu, Maraş merkez halkı ile birlikte Maraş'ı sarmışlar ve düşmanla amansızsa mücadele etmişlerdir.”

Belediye Başkanı Lütfi (Köker )Bey Aslen Elbistanlıdır, Dr.Mustafa Köker’in kardeşidir. 1909 yılında Maraş’ta Türk olarak eczane açan ilk kişidir. Kurtuluş savaşı sırasından birçok cephede fiilen görev almıştır. Savaş sonrası ilk devre Maraş Belediye Başkanlığı görevinde bulunmuştur. Lütfi Köker Belediye Başkanlığı görevini yürütürken TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK), Maraş Belediyesinden savaşta yararlılık gösteren kişilerin isim listesini göndermelerini istedi ve bu kişilere İstiklal Madalyası verileceğini açıkladı. Fakat dönemin Lütfi Köker Başkanlığında toplanan belediye meclis üyeleri uzun tartışmalar sonucu, tüm Maraş halkının Maraş zaferinin kazanılmasında eşit payı olduğunu ve sadece birkaç kişiye madalya verilmesinin haksızlık olacağına karar verdiler. Bu kararlarını da telgrafla TBMM ‘sine bildirmeleri üzerine, TBMM.’ce İstiklal Madalyasının Maraş İline verilmesine karar verildi. Bu muhteşem savaşla elde edilen Kahramanmaraş Zaferi önce TBMM tarafından 5 Nisan 1925 tarihli ve 2626 sayılı kararı ile KIRMIZI ŞERİTLİ İSTİKLAL Madalyası ile onurlandırılmış ve şehir Dünyada ve Türkiye’de İlk madalyalı şehir unvanını kazanmıştır. İkinci olarak; TBMM 5 Nisan 1926 günü, Maraş Savaşında yararlılık gösterdikleri için ödüllendirilmesi şehir tarafından önerilen 271 kişiden 166 kahramanın istiklal madalyası ile taltif edilmesi kararlaştırmıştır. Listenin 153’üncü sırasına ” Maraş Namına İstiklal Madalyası İtası” yazılarak kurtuluş hareketine katılan bütün Kahramanmaraş halkı ada ayrıca taltif edilme onuruna sahip olmuştur. Üçüncü olarak; TBMM 12 Şubat 1973 tarihinde 14446 sayılı kararı ile Maraş ilinin adını, maalesef kurtuluşundan 53 yıl sonra, KAHRAMANMARAŞ olarak değiştirmiştir. Esasen şehir örnek ve başarılı topyekûn savaşı ile bu unvanı 1920’de hak etmiştir.

Eğitimci yazarlarımızdan Osman Necati Erginöz Bey, anılarını topladığı kitabında bu konuya geniş yer vermiştir, anı notlarını siz okuyucularına sunuyorum.

“Silah gücü bakımından Fransızlar çok üstündü. Merkez de mücadele edenlerin ellerinde toplar vardı, fakat kullanılacak durumda değillerdi. Fransızlar, Abarabaşı Kilisesi'nin çan kulesine ağır makineli tüfekler yerleştirmişler, kimseye göz açtırmıyorlardı. Düşman ayrıca altı topla şehri iki ateş altına almış, yerle bir ediyorlardı. O sırada Sivas'tan bir top gönderildi. Bu top, kışın en şiddetli günlerinde Sivas, Darende, Elbistan, Göksun ve Kısık yolu ile normalde sekiz günlük olan yol beş günde alınarak getirilmiş ve Cancık Cephesi'ne ulaştırılmıştır. Bu yol halen bölge köylüleri tarafından kullanılmaktadır.

Elbistan'da, Sivas'tan top geldiği söylentisi yayıldı. Herkes askerlik şubesinin önüne koşuyordu. Biz de koştuk. Topun tetiği 15- 20 metrelik halatla çekiliyordu. Pınarbaşı sırtlarına doğru bir deneme atışı yapıldı. Sonuç mükemmeldi. Top hemen Cancık tepesi'ne götürülecekti. Kısık yolu çok çıtırık, topla beraber gelen erler yolu bilmez, kış kıyamette yalnız gönderilemezlerdi. Aradılar, memlekette topçu çavuşluğu yapmış Hamamcıların Hamza 'yı buldular. Hazma fakir, çırılçıplak denilecek kadar üstü başı dökülmekte olan bir adamdı. Hemen oracıkta şubeden ve çevreden bulunanlarla giydirdiler. Hamza'ya oradan harçlıkta toplandı, evine haber verileceğini söylediler. İş aceleydi, topun bir an evvel yetişmesi gerekiyordu. Üç katırın taşıdığı tekerlekli top, patika yollardan geçirilerek iki buçuk günde yerine yetiştirildi. Ondan sonrasını Hamamcıların Hazma, şöyle anlatmakta: "Topu cepheye getirdik, tabya ettik. Kilisenin çan kulesinden ki makineli tüfeğe doğru topçu çavuşu nişan aldı. Ben de baktım hedef tamamdı. İlk atışta kule makineli ile birlikte alaşağı oldu, mermileri ardı arkasına belli hedeflere gönderiyorduk. Cephede topun gürleyişi, müfrezeleri manen güçlendiriyor ve sevindiriyordu. Maraşlılara metanet verirken, Fransızlara yenilgiyi tattırıyordu ve sonuçta Fransızlar kaçmaya başladılar."

Kışın en şiddetli zamanlarının yaşandığı Ocak ve Şubat aylarında, saçları sakalları uzamış, birbirine karışmış, yüzleri ayazdan yanmış bir halde yirmi gündür bekleyen, çoğu ağa ve bey çocukları olan askerler evlerine döndükleri vakit ailelerince tanınmadılar. Düşmanı çekilmeye zorlamış olan bu müfrezenin bir bölümü düşmanı İslâhiye’ye kadar kovalamış, bir bölümü ise evlerine geri dönmüşlerdi. Daha sonra bu çeteler Türkiye çapında bir mücadeleye katılmaları için, ordu emrine çağrılmışlar ve savaşın sonuna kadar çarpışmışlardır.”

Arslan Bey(Toguzata),Hatıralarında Maraş kurtuluşunu anlatırken Elbistan'dan gelen kuvvetlerle ilgili teferruatlı bilgiler vermiştir. “Elbistanlı çetebaşları Nakipoğlu Muin Ağa, Sinanoğlu Hamit Ağa(Arslan Bey'in yeğenidir),Güblüceli Tahir Ağa, Ali Hafız oğlu Mehmet Pehlivan,bunların yanında Jandarma Yüzbaşısı Ahmet Muhtar Beyve muhasebe memuru Topal Salih, tahminen 500 – 600 civarında atlı ve yaya silahlı çete mensupları ve tapu memuru Maraşlı Kazancı Sait'in kumandasında şehrin garbındaki(batıdaki) Cancık mağarasına geldiler ve çatışmalarda yer aldılar.”

Ayrıca Fransız kaynaklarında da Elbistan çeteleri konusu ile ilgili bilgilere ratlamaktayız. Bu konu hakkında ki bilgi şudur: Maraş Savaşı’na katılan yedek subay Paul de Veou, La Passion de Cilicis” Kilikya Faciası 1919 – 1920 Siyasi ve Askeri Olaylar” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

“Elbistanlı çeteler durmadan nağra atıyorlardı. Bunları susturmak için 65 mm.’lik toplar kullandık. 77 Türk’ün savunduğu tepeyi ancak saat 10.00’da alabildik.”

Maraş Kurtuluşunu, Arslan Bey'i anlatmadan noktalamak mümkün değildir. Bunu için Arslan Bey'i kısada olsa tanıyalım.

Arslan Bey, 1275 yıllarında Kafkasya'dan göç eden Toguzata kabilesinin Maraş bölgesine yerleştirilen bir boyuna mensuptur. Babası Elbistan’ın Hacı Hamza Mahallesinden Çerkez Jandarma Çavuşu Hasan Beyzade Abdullah Efendi, annesi Nazire Hanım’dır. Kendisi 1886 yılında o zaman Elbistan'a bağlı Fındık köyünde doğmuş, Elbistan'da Rüştiye yi okumuş ve Elbistan nüfusuna kayıtlıdır. Resmi kayıtlar başta olmak üzere her fırsatta Elbistan’lıyım demiştir.

Daha sonra 1908’de Halep'e giderek orada polis mesleğine girmiştir. Bir polis okulunda görev yaptı. Kısa sürede gösterdiği başarı üzerine komser muavinliğine, iki sene sonra da baş komiserliğe terfi ettirilmiştir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Trablusşam Polis Başkomiseri (günümüzde bu şehir Libya Devleti sınırları içindedir) ve sahil casusu mücadelesi vazifesin de iken, 1918 Mondros Mütarekesinden sonra Osmanlı Devleti’nin yöreden çekilmesi üzerine Maraş’a dönmüştür.

Fransızların Maraş’ı işgal etmesi üzerine, görevinden istifa ederek, Maraş’ta Müdafaa -i Hukuk Teşkilatını kurarak milli kuvvetlerin komutanlığını üstlenmiştir. Mustafa Kemal Paşa tarafından desteklenen Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı Arslan Bey, savaşın başladığını ilan eden bir beyanname yayınladı. Bu beyannamede şöyle deniliyordu: “Arkadaşlar harp başlamıştır. Allah'ın inayeti, Peygamber'in ruhaniyeti, din kardeşlerimizin fedakarlığı ile her şey göze alınmıştır. Vatanımız tek kişi kalana kadar düşmana teslim olunmayacaktır. Gayret bizden yardım Allah'tan”.

21 Ocak 1920 Çarşamba savaşın ilk günü, silahlar patlar patlamaz, Fransızlar şehrin her tarafını makineli tüfek ateşiyle taradılar. Toplar, Ahır Dağı'nı ve çevrede bulunan yolları dövmeye başladı. Maraş Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı Kayabaşı ve Şekerli heyetlerinin birleşmesi ile merkez heyeti teşkilatını oluşturmuş ve sonra yapılan seçimle heyette Arslan Bey Reisliğe, Rafet Hoca İkinci Başkanlığa, Faik Bey Katipliğe, Hacı Nuri’de Veznedarlığa getirilmiştir. Arslan Bey Maraş’ta Türk halkına önderlik yaparak işgal kuvvetlerinin ağır bir yenilğiye uğramasını ve kaçmasını sağlamıştır.

Maraş’ın kurtuluşundan sonra Arslan Bey, milletvekili seçilmesine rağmen Ankara’ya gitmeyerek Antep ve İslahiye cephelerinde teftişlerde bulunmuştur. Mecliste ki Maraş Milletvekillerine askeri konularda bilgi vermiştir. Maraş Heyet-i Merkeziyesi adına Mustafa Kemal’e çekilen telgrafla Arslan Bey’in izinli sayılması istenmiş, bu talebin kabulüyle Adana Cephesinde de görev yapmıştır.

TBMM’nin I. Döneminde Maraş milletvekili seçilen Mehmet Hacıhaliloğlu’nun istifası üzerine boşalan Maraş milletvekilliğine 17 Mayıs 1920’de Arslan Bey, seçilerek 4 Haziran 1920’de TBMM’ye katılmıştır. Ancak, Maraş mutasarrıflığı ve Adana Cephesi Komutanlığının gördüğü lüzum üzerine TBMM’nin kararıyla 14 ay izinli sayılarak, tekrar Güney Cephesine gönderilmiştir. Cephede ki görevinin bitmesi üzerine kasım ayı sonunda Meclise gelerek görevine başladı. Meclisin son taoplantı yılında PTT Komisyonunda çalışmalarında bulundu.

I. Dönem de milletvekilliği sona erince, yeni yapılan seçimlerde aday olmadı. Adana’da ticaretle uğraştı. Daha sonra Göksun İlçesinin Büyükçamurlu köyünün Meryemçil Yaylası’nda çiftçilikle uğraştı. Orayı sattıktan sonra da Göksun İlçesinde halen ismi ile anılan Arslan Bey Çiftliğinde uzun bir süre yaşadı. 1946 yılında Maraş’a yerleşti. Pazarcık’ta çiftçilik yaparken 7 Haziran 1963’te vefat etti.

Arslan Bey, savaş sonunda Mustafa kemal (Atatürk), tarafından “Üstün Hizmet Belgesi” ile onurlandırılmıştır. Ayrıca Milli Mücadelede de gösterdiği başarılardan dolayı Kırmızı- Yeşil Şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Arslan Bey’in üç çocuğu vardır.

Arslan (Aslan) Toguzata Bey, Maraş Kurtuluş Harbinde ismi destanlaşmıştır, kendisini saygı ve rahmetle anıyoruz.

Başkomutanlık, Anadolu’nun her yerinde olduğu gibi dünün eşkıya ve asker kaçakları, silahları ile birlikte milli hükümete teslim oldukları takdirde affedileceklerini bildirmişti. Bunun üzerine Elbistan'da da kaçaklar birer ikişer teslim olmaya başlamışlardı.

Elbistan ve civarında vurgunculuk ve soygun yapan ve mahiyetlerinde 200–250 kişi bulunan Hasan Haçey ve Bozo Çeteleri, önemli bir sorun oluşturuyorlardı. Bu çeteler çok can yakmışlar, çok mal gasbetmişlerdi. Başkomutanlığın bu açıklaması üzerine Haçey ve Bozo adamları ile birlikte teslim oldular, silahları geri kendilerine iade edilerek Antep Cephesine sevk edildiler. Daha sonra Bozo, bir yılan sokmasından ölmüş ve çete başsız kalmış.

Yabancı kaynaklardan bu savaş ile ilgili görüşlere başvurduk, özellikle Fransız kaynakları önem teşkil ettiğinden buraya yöneldik.

Maraş Savaşı’na katılan yedek subay Paul de Veou, La Passion de Cilicis” Kilikya Faciası 1919 – 1920 Siyasi ve Askeri Olaylar” isimli eserinde şöyle yazmaktadır:

“4 Ocak 1920 tarihinden itibaren Osmaniye Bahçe arasında devamlı olarak demiryolu tahrip edildi, trenler raydan çıkarıldı. Sarılar Belpınarı ve Eloğlu’nda baskına uğradık. Eloğlu civarındaki düşmanı imha için İslahiye ve Maraş’tan gelen birliklerimiz buluşamadılar. Çünkü Binbaşı Corneloup dağlarda yolunu şaşırarak geç kalmıştı.

Maraş’a erzak ve mühimmat götürmek için hazırlanan 115 devenin 35’i daha ilk günden kaçırılmıştı. Yola çıkarılan 80 deve ise Sarı’larda baskına uğradı, bazı malzemeleri alıp kaçıranların peşine düşen müfrezelerimiz bir kısmını buldular. Bu arada Türkler tarafından üzerine “İhtirasınızı bununla körletip mezarınızı kazacağız” yazılı bir sopa bulundu. Aşırı soğuktan Senegal’li askerlerimizin hareketi güçleşiyordu.

7 Şubat günü Maraş’a vardığımız da şehir harabeye dönmüş, kesif bir sis tabakası ve yangından çıkan dumanlarla kaplı idi.

8 Şubat günü kışla istikametinde taarruz geçtik, eski ve tecrübeli kurmay subayların (Bilindiği gibi savaş başladığında, Maraş’ta muvazzaf subay yoktu. Sonralarına doğru Binbaşı Hasan, Yüzbaşı Mahmut ve Süvari Yüzbaşısı Kamil isminde üç subay gelmişti) sevk ve idaresi altında Türk piyadeleri kendilerine çizilen muharebe hattı üzerinde gayet ustalıkla bir çukurdan diğerine sıçrayarak kuzeydeki tabyalara çekilmekte idi. Her Türk neferinde bir mavzer, bir otomatik tapanca, iki tüfek, bombası ve kama vardı.( çetelerde yalnız birer tüfek vardı) Düşmanın ağır ve hafif makineli tüfekleri harekatımızı güçleştiriyordu. Elbistanlı çeteler durmadan nağra atıyorlardı. Bunları susturmak için 65 mm.’lik toplar kullandık. 77 Türk’ün savunduğu tepeyi ancak saat 10.00’da alabildik. Bu sırada şehirde papazların komutasında 2000 kadar Ermeni düşmanla çarpışıyordu.

General Querette(Keret) savaşın başından beri birlikleri ile irtibatını kayıp etmişti. Bu affedilmez hata idi. Bu durum karşısında emri komuta bozulmuş, küçük birlikler hatta erler, kendi insiyatifleri ile hareket etmek zorunda kalmışlardı. Erzak ve cephane sıkıntımız her gün biraz daha artıyordu.

Türkler karargâhımıza 77’lik toplarla ateşe başladılar. ( Elbistan’dan Maraş’a getirilen top, cephanesizlikten sık sık atış yapılamıyordu.) 9 Şubat günü şehrin güneyinde bulunan Ermenileri korumak için Binbaşı Cornelloup komutasında 10 piyade ve 3 makineli tüfek bölüğü gönderildi. O gün Türklerin baskıları daha da artırılmıştı. Kitleler halinde hücuma kalktılar. Bu arada bizim Urfa’ya gideceğimiz söylentisi çıktı. Bunu duyan Ermeniler” Bizi bırakıp nereye gidiyorsunuz?” diye feryada başladılar.

Maraş’tan çekilirken taşıyamayacağımız bütün malzemeyi imha ettik. Ancak bu şekilde şerefimiz, onurumuzu kurtardık. Kar 2 metreyi bulmuştu, sonra tipiye çevirdi, sıcaklık -20 derecenin altında çok kayıp vererek güçlükle İslâhiye’ ye gelebildik.

1939 yılında Balkanlı gazetecilerle birlikte Fransızların geçilme sandığı Moginot Hattı’nı gezen gazeteci Celalettin Ezin’ye Maraş Savaş’ına katılan bir Fransız tabib yarbay yaşadığı bu olayı şu şekilde anlatmıştır:

“ Umumi harbin sonu idi. Topunuz tüfeğiniz yoktu. Fakat derme çatma kuvvetlerden teşkil ettiğiniz kıtalar ve şehrin ahalisi dünyanın en muntazam ve galip ordusuna, bize karşı koydular. Kolsuz yaralıların, silahlarının mekanizmalarını dişleri ile çektiklerini kadınlarınızın omuzlarında cephane taşıdıklarını gördüm. Akıllara sığmazdı. Mantık denilen şeylerin saçmalığına o gün şahit oldum. Ordu taktiği kitaplarda okuduğumuz kurallar Maraş önünde iflas etti.” Diyordu.

 

( Emekli Kıdemli Albay Ferhat Başdoğan)