Yenişehir Kurtuluş Savaşı boyunca Bursa İli’nin en fazla yıkıma uğrayan ilçeleri arasındadır. Kent tam beş kez işgale uğramıştır.
Birinci İşgal :
Türk birliklerinin güneyde Uşak-Gediz doğrultusundaki saldırı sırasında kuzeydeki Yunan kolordusunun ileri harekâta geçmesi üzerine 27 Ekim - 2 Kasım 1920 tarihleri arasında iki kez işgale uğradı Yenişehir. Bu işgal sırasında Yunanlılar ulusal güçlere yandaş oldukları iddiasıyla bazı kasaba ileri gelenlerini tutuklayarak Bursa’ya götürdüler. Yenişehir içinde 30 ev ve 163 dükkânı yaktılar.
29 Ekim’de Köprühisar, Kızılhisar, Ebeköy ve Hamidiye’yi ateşe verdiler. Yenişehir’in ilk kurtarılış günü olan 5 Kasım 1920 günü Mutasarrıf Ethem imzasıyla Batı Cephesi Komutanlığı’na gönderilen bir yazıda, kasabanın gördüğü yıkım ve halkın yaşadığı zulüm şöyle anlatılmaktadır. (ATASE Arşivi, belge 2391): “1- Yenişehir’de sivil ve askeri dairelerle bunlara bitişik veya dolay çarşı ve dükkânlar Yunanlılar tarafından soyulduktan sonra tümüyle yakıldığı ve zorlanmadan kasabada bir ev bırakılmadığı ve getirdikleri otomobiller Yenişehir ve etrafından topladıkları üç yüz öküz arabasıyla el konulmuş malları götürdükleri ve bu arada beş yüze yakın eşraf ve gençlerinin de beraberlerinde götürüldüğü.
2- Yunan kuvvetleriyle Derbent, Marmaracık, Silöz (Sölöz), Susığırlık (Gürsu), Timurtaş, Tepecik ve sair Bursa’nın Hıristiyan köylerinin kadınlarının gelerek eşya topladıklarını köylerde ve kasabalarda Yunanlılar tarafından tüm İslam mabetlerindeki halı ve kilimler alındıktan sonra pislendiği ve Köprühisarla Yenişehir arasındaki ovada on dokuz köyün eşya ve hayvanatını hatta tavukları gasp edildikten sonra tamamının yakıldığı ve topluca on yedi köy soyulduktan sonra evlerin sanki bir özel lütuf olmak üzere sahiplerine bağışlandığı.
3- Birçok dul kadınların ve bakire kızların ırz ve namuslarına tecavüz edildiği, Yenişehir’i yakmak için her tarafa gaz serperek ateşlendiği sırada bomba seslerinin işitildiği…”
İkinci İşgal :
Yunan ordusunun Birinci İnönü Savaşı öncesindeki ilerleyişi sırasında 6 Ocak -14 Ocak 1921 tarihleri arasında ikinci kez işgal edildi Yenişehir.
Üçüncü İşgal :
Yunan ordusunun İkinci İnönü Savaşı öncesindeki ilerleyişi sırasında 23 Mart-4 Nisan 1921 tarihleri arasında gerçekleşti üçüncü işgal.
Dördüncü İşgal :
Yunan ordusunun Sakarya Savaşı öncesindeki ilerleyişi sırasında 10 Temmuz-16 Temmuz 1921 tarihleri arasında dördüncü kez işgal edilen Yenişehir,16 Temmuz’da Türk ordusu ve milis güçlerinin ani bir baskınıyla kısa süre özgürlüğüne kavuştu.
|
|
Beşinci İşgal :
Türk ordu birlikleri ve milis güçlerinin bir baskınla kısa süre kurtarışından sonra 24 Temmuz 1921’de başlayan son ve en uzun süreli Yunan işgali, 6 Eylül 1922’de son ve kesin kurtarılışına dek bir yıl bir ay on dört gün sürdü. Yenişehir’in çeşitli kez işgal ve kurtuluşları sürecinde yaşananlardan bir bölümünü, o sıralarda 12 yaşlarında bir çocuk olan Ayaz köyünden Halil İbrahim Oğuz şöyle anlatmaktaydı (Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, s.371):“Yunanlılar, Birinci İnönü öncesindeki ileri yürüyüşleri öncesinde halka kötü davranışta bulunmadılar. Yalnız milis güçlerine katılanların aileleri kaçtılar. Yunanlılar özellikle İkinci İnönü bozgunundan sonra sertleştiler. Akçapınar’da kadın erkek karışık on beş kişiyi öldürdüler, altmış kişiyi de alıp götürdüler. Bu götürülenlerden onu geri dönmedi. İnegöl Ahı Dağı’nda Gürcü Nuri Bey’in çetesi vardı. Bu çete, Yunanlıların İkinci İnönü ilerleyişi sırasında Karaköy’de arkalarını keserek kamyonlarını yaktı, ikmal yollarını vurdu. Ayaz’dan Halanın Hüseyin ve Memişlerin Ali bu çetede idiler. İkinci İnönü bozgunundan sonra Yunanlılar bu ikisini de tuttular. Kocaçukur’da sırt sırta bağlayıp vurdular.” Yenişehirliler, bu işgaller ve kurtuluşlar sürecinde kasabanın büyük ölçüde yıkıma uğramasına ve zulüm görmelerine karşın; ulusal kurtuluş savaşı sürecinde özellikle istihbarat etkinliklerine önemli katkılarda bulunmuşlardır.
Öteki ilçelerin işgal ve kurtuluş tarihleri ise şöyledir: Bursa’nın işgalinin ardından, İngilizler 6 Haziran 1920’den beri asker bulundurdukları Mudanya ve Gemlik’i Yunanlılara bırakarak çekildiler. Yunan ordusu Gemlik’ten doğuya doğru ilerleyerek 12 Temmuz’da İznik’i işgal etti. Bu işgal 30 Eylül’de sona erecektir Yunan ordusu önceleri Kestel doğusundaki Kazancı mevzilerinde düzen almakla yetindi. Ancak Türk Batı Cephesi Komutanlığı’nın Gediz yönünde düzenlediği karşı saldırı sırasında, cephenin kuzey kesiminin zayıflamasını fırsat bilerek ileri harekâta geçti. 15 Ekim’de Orhangazi işgal edildi. 27 Ekim’de Yenişehir ve İnegöl birinci kez düşman eline geçti. İznik de, ikinci kez 24-28 Kasım 1920 tarihleri arasında Yunan ordusunun işgaline uğradı ve büyük yıkım gördü ise de, Yunanlılar çekilmek zorunda kaldılar, işgal sürekli olmadı. Birinci İnönü Savaşı öncesinde ikinci kez ileri harekâta geçen Yunan güçleri, 6 Ocak 1921 günü İnegöl ve Yenişehir’i ikinci kez işgal etti. Bu ikinci işgal 14 Ocak’a değin sürdü. Yunanlılar İkinci İnönü Savaşı’yla sonuçlanacak ilerleyişleri sırasında ise, İnegöl ve Yenişehir üçüncü kez, 23 Mart 1921 günü işgal edildiler. Ancak düşmanın İnönü’de bir kez daha yenilgiye uğrayarak yüz geri etmesinin ardından İnegöl 3 Nisan’da, Yenişehir’de 4 Nisan’da kurtarıldı. Yunan ordusu Sakarya Savaşı öncesinde 9 Temmuz 1921’de Bursa cephesinde yeniden ileri harekâta geçti. Bu aşamada 10 Temmuz günü İnegöl ve Yenişehir dördüncü kez işgal edildi. Yenişehir 16 Temmuz’da Türk Batı Cephesi birliklerinin baskınıyla bir süre işgalden kurtarıldıysa da 24 Temmuz’da beşinci kez işgal edildi. Düşmanın bu ileri harekâtı sırasında 10 Temmuz günü Orhaneli de işgale uğradı; düşman aynı gün Keles’te bir karakol kurdu. Bu tarihten sonra, 26 Ağustos 1922’de başlayıp 30 Ağustos günü sona eren Başkomutanlık Meydan Savaşında Yunan ordusunun kesin yenilgisiyle noktalanan Büyük Taarruz ertesine değin Bursa ve ilçeleri işgal altında kaldı. TBMM Orduları’nın düşmanı aman vermeksizin kovalayışı sürecinde 6 Eylül 1922 günü Yenişehir ve İnegöl, 9 Eylül’de Orhangazi ve Orhaneli, 10/11 Eylül gece yarısı Gemlik ve Bursa, 12 Eylül’de Mudanya, 14 Eylül’de de Karacabey ve Mustafakemalpaşa işgalden kurtarıldılar. İşgal altında direniş ve haber alma etkinlikleri Bursa ve çevresinde Kurtuluş Savaşı boyunca işgalcilere karşı direniş sürdürülmüştür. Özellikle haber alma etkinlikleri, işgalin en baskıcı dönemlerinde bile devam etmiştir.
Bu dönemde Türk Genelkurmayı’na bağlı “Ayp-Pe” (Askeri Polis) örgütü yararına Yenişehir ve İnegöl kesimlerinde önemli etkinliklerde bulunulmuştur. Yenişehirliler, Bursa’ya götürdükleri arabalarla çeşitli malzeme nakli yaptıkları gibi, istihbarat belgelerinin Türk Batı Cephesi’ne ulaştırılmasında da görev üstlenmişlerdir. Ayrıca yurtsever aydınların önderliğinde yer altı örgütleri kurulmuş, oluşturulan çeteler aracılığıyla düşman ikmal kollarına baskınlar düzenlenmiştir.
Kaynak : Yılmaz AKKILIÇ,Yenişehir Gazetesi, Yıl:49,Sayı:2181/12,Eylül 2010
http://www.yenisehir.gov.tr/sayfa.asp?ContentID=HaberDetay&id=276
|